Piltz Erazm, pseud. Scriptor, Piotr Warta, Swojak, Tensam i in. (1851–1929), publicysta, działacz polityczny i społeczny, dyplomata. Ur. 3 VIII w Warszawie, w rodzinie ewangelickiej pochodzenia szlacheckiego, był synem Jana, urzędnika kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, i Romany z Szyllerów. Ukończył 6 klas II Gimnazjum w Warszawie i następnie jako wolny słuchacz studiował prawo w Szkole Głównej Warszawskiej. Od r. 1868 pracował w Zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Bydgoskiej w charakterze młodszego sekretarza, potem sekretarza oddziału taryfowego. W r. 1874 ogłosił broszurę O stowarzyszeniach emerytalnych i zaliczkowo-składowych przy drogach żelaznych (W.). Odbył w r. 1876 praktykę w Berlinie, Strasburgu i Paryżu. W r. 1877 rozpoczął pracę dziennikarską, obejmując stanowisko redaktora i wydawcy tygodnika pozytywistycznego „Nowiny Niedzielne”. Przekształcił pismo w połowie 1878 r. na dziennik, lecz wobec trudności z cenzurą rosyjską odstąpił w listopadzie t. r. prawa własności „Nowin” Aleksandrowi Świętochowskiemu i wkrótce wyjechał do Petersburga. Dzięki Włodzimierzowi Spasowiczowi zbliżył się do liberalnego środowiska dziennikarskiego, skupionego wokół najbardziej poczytnego wówczas dziennika rosyjskiego „Golos” i miesięcznika „Vestnik Evropy”. W dzienniku „Golos” został referentem spraw polskich, m. in. zajmował się na jego łamach organizowaniem jubileuszu (1879) Józefa Ignacego Kraszewskiego. Od czerwca 1879 starał się o zezwolenie na wydawanie pisma polskiego w Petersburgu. Po kilku odmowach otrzymał 16 IV 1882 koncesję na założenie tygodnika „Kraj”. Niemal na samym początku istnienia „Kraju” doszło między redaktorem warszawskiej „Prawdy” A. Świętochowskim a P-em do znanego zatargu, powstałego głównie na tle rywalizacji obu pism o wpływy wśród czytelników, zakończonego werdyktem sądu honorowego, który uznając w zasadzie słuszność zarzutów Świętochowskiego (że P. dokonał nadużyć w czasie redagowania „Nowin”) i tłumacząc postępowanie P-a lekkomyślnością młodości, jednocześnie ganił publiczne roztrząsanie tych spraw ze względu na honor prasy polskiej. „Kraj” był organem polskiego obozu konserwatywnego i ugodowego. Opierał się przede wszystkim na wielkim ziemiaństwie i plutokracji. Prowadzony (do r. 1906) przez P-a, publicystę odznaczającego się niezwykłym talentem organizacyjnym, tygodnik ten stał się jednym z najlepszych i szeroko rozchodzących się czasopism polskich. Poruszano w nim wszystkie sprawy aktualne i zamieszczano obfity materiał informacyjny ze wszystkich dzielnic Polski i z najdalszych zakątków Rosji, gdzie znajdowali się Polacy. Do rozpowszechnienia „Kraju” przyczyniał się także jego wysoki poziom i doskonałe pióra. Szczególniejsze znaczenie miał udział w redagowaniu pisma wybitnego publicysty i intelektualisty W. Spasowicza. Z tygodnikiem współpracowali m. in. Antoni Chołoniewski, Józef Gieysztor, Lubomir Grendyszyński, Stanisław Hłasko, Czesław Jankowski, Stefan Krzywoszewski, Bogdan Kutyłowski, Tadeusz Smarzewski, Józef Tokarzewicz. Ze szkoły P-a wyszło wielu znakomitych dziennikarzy, którzy wyrażając później inne poglądy polityczne, zachowali umiejętność jasnego i przekonywającego wypowiadania się. Do poczytności „Kraju” przyczyniały się też stojące na wysokim poziomie dodatki literacko-naukowe, w pewnych okresach ukazujące się jako działy pisma, w innych jako samodzielne dodatki („Przegl. Liter” w l. 1886–8, „Życie i Sztuka” w l. 1901–4 i in.). Współpracowało z pismem – ze względu na wyjątkowe ulgi ze strony cenzury – wielu autorów nie podzielających poglądów redakcji. Drukowali swoje utwory i artykuły wybitni pisarze, m. in. Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Tomasz Teodor Jeż, Jan Kasprowicz, krytycy, uczeni, jak Jan Bystroń, Tadeusz Korzon, Aleksander Kraushar, Adolf Pawiński, Antoni Józef Rolle, Józef Tretiak i in.
Z końcem 1882 r. P. i Spasowicz wystąpili na łamach „Kraju” z propozycją zgromadzenia specjalnego funduszu na pomoc dla niezamożnej młodzieży kształcącej się w rosyjskich szkołach wyższych, co przyniosło rezultat w postaci funduszu z nadsyłanych do redakcji „Kraju” pieniędzy. Sprawa ta z kolei dała impuls do powołania Tow. Dobroczynności w Petersburgu, którego statut został zatwierdzony w styczniu 1884, a P. wszedł do zarządu Towarzystwa. Po pożarze Grodna w r. 1885 P. energicznie i gorliwie zajmował się sprawami tego miasta, czym zyskał wdzięczność i sympatię jego mieszkanki Orzeszkowej, która brała gorący udział w akcji na rzecz pogorzelców. W l. 1887–93 P. prowadził także w Petersburgu księgarnię przejętą od Bronisławy Rymowiczowej, z której córką Heleną był ożeniony. Zachował dotychczasową nazwę firmy «Księgarnia Polska Br. Rymowicz». Wydawał tu prace naukowe (m. in. Władysława Smoleńskiego i W. Spasowicza), literaturę współczesną (utwory Marii Konopnickiej, E. Orzeszkowej, Marii Rodziewiczówny i in.) oraz książki dla dzieci. Sam P. miał również pewne skłonności literackie i jego pióra był m. in. napisany na stulecie urodzin Mickiewicza i nawiązujący do „Pana Tadeusza” wierszowany żarcik List Telimeny z tamtego świata, wydany przez autora (pod pseud. Elmo) w r. 1899 w niewielu egzemplarzach. Dom Piltzów należał do przodujących w kolonii polskiej w Petersburgu, w salonach ich bywało również wiele znanych osób z Polski ze wszystkich trzech zaborów.
P. reprezentował stanowisko konserwatywno-liberalne. Uważał, że nie wolno zaniechać wysiłków mających na celu poprawę bytu ekonomicznego i kulturalnego. Zwalczał konsekwentnie wszelki «romantyzm polityczny» wyrażający się w dążeniu do niepodległości, propagował idee zbliżenia polsko-rosyjskiego oraz konieczność lojalnego współżycia z carską Rosją. Przeświadczenie o jej niezwyciężonej potędze zbliżyło go do obozu konserwatywnego. P. stał się dla młodzieży polskiej końca XIX w. i początku XX w. uosobieniem nienawistnego obozu, z którym walczyła zarówno Narodowa Demokracja (ND), jak i Polska Partia Socjalistyczna (PPS) oraz Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. P. odpłacał tym stronnictwom, dyskredytując je na łamach „Kraju” i w licznych, z talentem pisanych broszurach.
Po raz pierwszy P. dał wyraz swoim poglądom politycznym w kwestii stosunków polsko-rosyjskich w serii artykułów pt. Obrusenie ili ob’edinenie (Rusyfikacja czy zjednoczenie) pomieszczonych w piśmie „Golos” (1880), w których udowadniał, że tendencje rządu rosyjskiego do stworzenia i utrzymania jedności państwa nie dadzą się pogodzić z rusyfikacją, jednocześnie krytykował niepodległościowe dążenia polskie. Przed przyjazdem cara Mikołaja II do Warszawy w r. 1897 ogłosił w „Kraju” (nr 33) artykuł pt. Na zakręcie dziejowym, przypominając analogiczną wizytę Aleksandra II w r. 1856 i starając się przestrzec społeczeństwo przed zbyt wielkimi nadziejami. Gdy zaś w kilka miesięcy potem nadzieje się rozwiały, opublikował (pod pseud. Piotr Warta) broszurę O chwili obecnej. Rozmowa polityczna (Pet. 1898), przeznaczoną dla ogółu ugodowców, w której zwalczał nastroje pesymistyczne i po raz pierwszy zaatakował otwarcie „Przegląd Wszechpolski”, zarzucając jego zwolennikom skrajny szowinizm. W r. 1899 redakcja „Kraju” zorganizowała okazałe uroczystości z okazji stulecia urodzin A. Puszkina, wiele jednak spośród zaproszonych wybitnych osobistości polskich nie przyjechało. Pragnąc uświadomić inteligencji rosyjskiej położenie Polski, P. i Spasowicz wydali wspólnie książkę Očerednye voprosy w Carstve Pol’skom (Pet. 1902); kilka miesięcy później praca ta ukazała się również po polsku pt. Potrzeby społeczne w Królestwie Polskim (Kr. 1902). W książce, ogłoszonej pod pseud. Scriptor, pt. Nasza młodzież (Kr. 1902, 1903) P. scharakteryzował istniejące wśród studentów polskich organizacje i podkreślał, że nadmierne zajmowanie się działalnością polityczną przez młodzież może być niebezpieczne (zwłaszcza chodziło mu o ND i PPS). Praca Nasze stronnictwa skrajne (Kr. 1903, również pod pseud. Scriptor) zyskała wielką popularność nie tylko jako ostra krytyka ND i PPS, ale też, co już nie leżało w intencjach autora, jako źródło informacji o tych stronnictwach. Po pierwszych niepowodzeniach armii rosyjskiej na Dalekim Wschodzie P. starał się ustawić orientację polską w duchu ugodowym w broszurze pt. Wobec wojny. Głos z Warszawy (Kr. 1904, pod pseud. Swojak); akcentując zagrożenie niemieckie, starał się wykazać, że klęska Rosji musi odbić się na sytuacji w Królestwie, i przypominał, iż w szeregach rosyjskich walczą również Polacy. Rezultat wojny nie wpłynął na zmianę jego przekonań. Należał do sygnatariuszy tzw. Memoriału 23, złożonego w listopadzie 1904 ministrowi spraw wewnętrznych ks. P. Światopołk-Mirskiemu przez grupę 23 działaczy ugodowych. W memoriale zwracano się do cara z prośbą o zniesienie ograniczeń w Królestwie i wprowadzenie praw i instytucji, jakie od dawna istniały w rdzennej Rosji. W drugiej połowie października 1905 z przekształcenia luźnych grup skupionych wokół „Kraju” i konserwatywnego „Słowa” powstało w Warszawie Stronnictwo Polityki Realnej (SPR) z P-em jako jednym z przywódców i twórców ugodowego, występującego przeciw rewolucji, programu nowej partii.
W związku z wydarzeniami rewolucyjnymi 1905–6 r. P. ustąpił 16 IV 1906 ze stanowiska redaktora „Kraju”; pod nowym kierownictwem pismo przetrwało do r. 1909. Odejście P-a było komentowane przez jego przeciwników politycznych jako rezultat bankructwa programu lojalistycznego. Niechętny P-owi Wilhelm Feldman twierdził, że P. rozstał się z „Krajem”, gdy zabrakło Spasowicza. P. zaś w wiele lat później pisał, że kiedy rewolucja 1905 r. przyniosła w październikowym manifeście konstytucyjnym możliwość ukazywania się prasy polskiej na Litwie i Rusi, uznał, iż dalsze wydawanie przez niego pisma poza Królestwem traci rację bytu (P. E., Fakty i dokumenty…). P. był w r. 1906 współzałożycielem w Warszawie tygodnika „Świat”, a od r. 1910 do r. 1914 członkiem zarządu Akcyjnego Tow. Wydawniczego «Świat». P. przeniósł się do Warszawy w r. 1907. Ogłosił w r. n. pod krypt. S. L. W. broszurę pt. Obrachunek (P.), w której dokonał próby żałosnego – jego zdaniem – bilansu błędów popełnionych przez Polaków w czasie rewolucji 1905–7 r. Z kolei w broszurze Polityka rosyjska w Polsce. List otwarty do kierowników polityki rosyjskiej (W. 1909) występował przeciw rusyfikacji, rozpatrywał przyczyny, które doprowadziły sprawę polską do «martwego punktu». W r. 1909 został wiceprezesem SPR i faktycznym kierownikiem jego organu „Słowo”.
Zrazu niepopularny, a nawet znienawidzony w kraju, P. po rewolucji 1905 r. stał się sojusznikiem ND, która w okresie istnienia Dum prowadziła politykę «realną». Kwestię stosunków między SPR a ND przedstawił P. w przemówieniu O naszym Stronnictwie (W. 1910). W r. 1909 zorganizował Biuro Pracy Społecznej (utworzone przez istniejące od r. 1908 Tow. Popierania Pracy Społecznej, którego był członkiem) i został jego dyrektorem, pełniąc tę funkcję do wybuchu pierwszej wojny światowej. Pozyskał do współpracy Władysława Grabskiego i Franciszka Nowodworskiego. Biuro przygotowywało użyteczne materiały statystyczne, ekonomiczne i polityczne, stanowiło jakby centralę polityczną dla różnych instytucji społecznych w kraju oraz ekspozyturę Kół Polskich w Dumie Państwowej. Występowało m. in. w obronie prywatnego szkolnictwa polskiego, Chełmszczyzny. Podobne zadania miała również spełniać powołana z inicjatywy realistów w kwietniu 1909 Delegacja Obywatelska, w której pracach odgrywał P. czynną rolę. Zabierał głos «w przełomowych chwilach ze stanowiska rozczarowanego, ale nie tracącego nadziei zwolennika porozumienia się z państwem» (W. Feldman). W związku z projektem oderwania Chełmszczyzny od Królestwa opublikował, pod pseud. Tensam, broszurę W chwili ciężkiej i trudnej (W. 1912), występując przeciw poglądom, iż działalność na drodze legalnej nie może okazać się skuteczna.
Wybuch wojny 1914 r. zastał P-a w Kissingen. gdzie go internowano, lecz już w końcu września udało mu się przyjechać do Szwajcarii. Rozwinął tu wieloraką działalność na rzecz sprawy polskiej. Przy jego inicjatywie i współpracy powstało kilka instytucji o rozmaitym charakterze. W styczniu 1915 został założony w Lozannie pod przewodnictwem Henryka Sienkiewicza Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, przeniesiony niebawem do Vevey, z P-em jako członkiem zarządu. W tym samym mniej więcej czasie powołano wydawnictwo małej i wielkiej encyklopedii. W końcu 1916 r. P. wydał, przy współpracy Edwarda Woronieckiego, Stefana Zaleskiego i Jana Perłowskiego, „Petite Encyclopédie Polonaise”, przeznaczoną dla propagowania sprawy polskiej wśród państw sojuszniczych. Temu celowi miała też służyć wielka encyklopedia; pracami przygotowawczymi do niej kierował specjalny zarząd z siedzibą we Fryburgu, a w jego skład wchodzili, oprócz P-a (przewodniczący), m. in. Józef Wierusz Kowalski, Jan Modzelewski, Karol Lutostański. Dzięki funduszom dostarczonym przez Polonię amerykańską niektóre tomy ukazały się już w czasie wojny, poczynając od r. 1916. Z kilku innymi działaczami P. założył we wrześniu 1915 Centralną Agencję Polską (CAP), prowadzącą działalność informacyjno-propagandową; został jej prezesem i dyrektorem. W początkach 1916 r. złożył prezesurę i dyrekturę CAP w ręce Mariana Seydy, by nie narażać Agencji – w związku ze swoim kierownictwem – na zarzut rusofilstwa. Jeszcze przed przyjazdem Romana Dmowskiego na Zachód P. opracował we wrześniu 1915 projekt najbliższych zadań, głoszący zjednoczenie ziem polskich w jedną całość państwową. W listopadzie t. r. utworzył na bazie CAP tajne Koło Polityczne, złożone z czołowych polityków SPR i Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, i początkowo Kołem kierował. Jako jego przedstawiciel wszedł w bezpośrednie stosunki z rządem francuskim. W tym też roku wydał w Lozannie broszurę La politique russe en Pologne (będącą francuską wersją ogłoszonej w r. 1909 Polityki rosyjskiej w Polsce, zaopatrzoną w zaktualizowaną przedmowę); miała ona na celu zaznajomienie francuskiej opinii politycznej ze stosunkiem Rosji do Polski. W maju 1916 na życzenie francuskiego Min. Spraw Zagranicznych przygotował memoriał pt. La situation politique en Pologne dla misji francuskiej, która miała podjąć próbę porozumienia z rządem rosyjskim w sprawie polskiej, co się jednak nie udało. Z kolei na życzenie przywódcy kadetów P. Milukowa przysłał w połowie czerwca t. r. uwagi o projekcie autonomii dla Polski, przedstawionym przez rosyjskie Stronnictwo Konstytucyjno-Demokratyczne, w których stwierdzał, że ograniczona autonomia nie osiągnęłaby celu (w tym czasie P. pojmował jeszcze zasadę państwowości polskiej jako unię personalną i realną Polski z Rosją). Po proklamowaniu 5 XI aktu dwu cesarzy był jednym z sygnatariuszy deklaracji polityków polskich w Lozannie, z 11 XI, krytykującej ten akt. W grudniu t. r. wyjechał do Rzymu, gdzie podczas dwumiesięcznego pobytu starał się poinformować włoskich mężów stanu i Watykan o sprawie polskiej. Po wybuchu rewolucji lutowej 1917 r. w Rosji P. wysłał telegram do rządu ks. G. Lwowa, zwracający uwagę, że od chwili wybuchu wojny rząd rosyjski niczego dla Polski nie zrobił. Powstała w pierwszej połowie sierpnia t. r. Rada Polska Zjednoczenia Międzypartyjnego w Moskwie uznała P-a za swego przedstawiciela w Paryżu. P. odegrał też pewną rolę przy tworzeniu zaczątków wojska polskiego we Francji, przyczyniając się do wyłączenia z armii francuskiej paru tysięcy Polaków. Był członkiem zawiązanego w Lozannie w połowie sierpnia 1917 Komitetu Narodowego Polskiego (KNP) z Dmowskim jako przewodniczącym; jednakże od Dmowskiego różniło go stanowisko w kwestii stosunku do Austrii, wobec której nie był tak skrajnie wrogo usposobniony. Z chwilą uznania KNP przez Francję we wrześniu t. r. P. został jego przedstawicielem przy rządzie francuskim. «On właśnie – pisał w swoich wspomnieniach Konstanty Skirmunt – miał najbliższy kontakt z rządem francuskim i postęp naszej sprawy w Paryżu jego staraniom głównie zawdzięczać byliśmy winni». W początkach stycznia 1919 P. zwrócił się z polecenia KNP do rządu francuskiego o dopuszczenie reprezentantów Polski do udziału w Konferencji Pokojowej w Paryżu i uzyskał zgodę na dwu przedstawicieli (którymi następnie zostali Paderewski i Dmowski). P. sam uczestniczył w pracach Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową w charakterze eksperta do zagadnień politycznych i dyplomatycznych, był też członkiem Stałej Narady oraz Małej Narady przy Delegacji Polskiej. Dn. 16 IV t. r. został mianowany delegatem rządu polskiego przy rządzie Francji.
W czerwcu 1919 P. otrzymał nominację na posła polskiego w Belgradzie. W czasie kilkumiesięcznego tam urzędowania (do 20 III 1920) ogłosił artykuł Pol’sko, Jugoslavija i Rusija (w czasopiśmie „Misao” i osobno Beograd 1919), a następnie po francusku La Pologne, la Yougoslavie et la Russie (Belgrade 1919), którego celem było wyjaśnienie polityki polskiej i wpłynięcie na osłabienie rusofilizmu serbskiego. W marcu 1920 wyjechał w misji politycznej do Paryża, by przedstawić polskie próby układów pokojowych z Rosją Radziecką i uzyskać aprobatę dla umowy zawartej z S. Petlurą. Potem zajmował się w Paryżu sprawą konfliktu o Śląsk Cieszyński, który wszedł właśnie w najostrzejszą fazę. P. wystąpił z propozycją oddania sporu pod arbitraż króla belgijskiego Alberta I, na co wyraził zgodę czechosłowacki minister spraw zagranicznych E. Beneš i co poparł premier francuski A. Millerand; koncepcja ta upadła jednak na skutek sprzeciwu rządu polskiego. W początkach października t. r. P. został mianowany dyrektorem spraw politycznych w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) w Warszawie. Dn. 6 IV 1921 otrzymał nominację na wiceministra spraw zagranicznych. Ze stanowiska tego musiał jednak odejść już w maju t. r. na żądanie rządu włoskiego w związku z wywiadem udzielonym przedstawicielowi „Journal de Pologne” (14 V), w którym P. zarzucił wojskom włoskim współdziałanie z Niemcami na Górnym Śląsku w czasie III powstania śląskiego (wg S. Sierpowskiego chodziło przede wszystkim o to, że P. nie był w stanie dostatecznie udokumentować swoich zarzutów). Dymisję złożył 19 V 1921.
Z dn. 1 VII t. r. P. objął jedną z najtrudniejszych ówcześnie placówek dyplomatycznych – Poselstwo RP w Czechosłowacji. Minister spraw zagranicznych K. Skirmunt (z którym łączyła P-a długoletnia znajomość i wspólna działalność polityczna w Petersburgu) wysłał go do Pragi z konkretnym zadaniem, by zainicjował, opracował i przeprowadził umowę polityczną z Czechosłowacją. Rokowania rozpoczęły się od razu po przybyciu posła polskiego do Pragi i trwały do października t. r. Misja P-a była nader trudna wobec rozbieżności interesów obu państw i przy mniejszych atutach strony polskiej. P-owi udało się osiągnąć faktycznie maksimum tego, co w istniejących warunkach było możliwe. Jesienią 1921 zostały podpisane w Pradze umowy handlowa i polityczna, przy czym w układzie politycznym Czechosłowacja poczyniła znaczne ustępstwa na rzecz Polski (szczególnie w tajnym protokole dodatkowym). Nie doszło jednak do ratyfikacji umów z powodu mało znaczącego, lecz rozpalającego namiętności obu społeczeństw sporu granicznego o Jaworzynę. P. przebywał w Pradze jeszcze przez rok, pracując «nad rozwiązaniem nierozwiązalnego zagadnienia» (P. E., Fakty i dokumenty…). W sierpniu został delegowany w charakterze zastępcy ministra spraw zagranicznych na konferencję Małej Ententy w Pradze. Jesienią t. r. kandydował – bez powodzenia – do Senatu z listy nr 12: Polskie Centrum. Odwołany z Pragi z dn. 31 XII 1922, został mianowany konsultantem dla spraw politycznych MSZ. W lipcu 1923 minister Aleksander Skrzyński wysłał go na konferencję Małej Ententy w Sinaia, formalnie jako obserwatora, istotnie zaś z misją pozyskania Beneša dla kandydatury Polskiej do Rady Ligi Narodów, co jednak się nie udało.
P. przeszedł na emeryturę 2 VIII 1924. O ostatnich dwu latach jego pracy w MSZ pisał niezbyt życzliwie doń usposobiony dyplomata Stanisław Schimitzek: «Aby osłodzić Piltzowi zejście ze sceny, na której rozgrywały się wypadki polityczne, powierzono mu funkcję doradcy ministra spraw zagranicznych. Nie przypominam sobie, by kiedykolwiek z jego rad korzystano, choć od czasu do czasu zjawiał się na Wierzbowej». Natomiast inny dyplomata Władysław Günther cenił P-a wysoko: «…Wykształcony, mądry, wyrobiony politycznie, z zacięciem publicysty, obyty w świecie, ujmujący uprzejmością…, miał trafny instynkt do spraw i dobry instynkt do ludzi…». Po przejściu na emeryturę P. rozwijał działalność publicystyczną, głównie w dziedzinie polityki zagranicznej, ogłaszając artykuły pod własnym nazwiskiem, inicjałami lub pod pseud. Mohort, Obserwator, Światosław w „Kurierze Warszawskim”, „Dniu Polskim”, „Messager Polonais”, „Słowie” wileńskim i „Świecie”, w którym stworzył stałą rubrykę „Na Widnokręgu”, poświęconą polityce międzynarodowej. Na krótko przed śmiercią zmienił wyznanie na katolickie. Zmarł 26 XII 1929 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m. in. Komandorią Orderu Polonia Restituta z Gwiazdą, komandorią francuskiej Legii Honorowej, czechosłowackiego Orderu Lwa Białego, Orderem Korony Rumuńskiej.
W małżeństwie z Heleną z Rymowiczów dzieci nie miał.
Portrety P-a i jego żony (naturalnej wielkości) pędzla Jana Ciąglińskiego w Muz. Narod. w W.; Karykatura w: „Tyg. Ilustr.” 1921 s. 144 (rys. Jotes – J. Szwajcer); – Korbut, IV; Lorentowicz J., La Pologne en France, Współoprac. A. M. Chmurski, Paris 1938 II; Enc. Nauk. Polit., (S. Krzywoszewski); Enc. Org., XVIII; Enc. Ultima Thule; Podr. Enc. Powsz., Paryż 1954; W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Peretiatkowicz A., Współcz. Enc. Życia Polit.; Ottův slovník naučný nové doby; Słown. Pracowników Książki Pol.; Bar, Słown. pseud. i krypt.; Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Centrala i placówki w 1921 r., W. [1921] s. 23; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 536; Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Przewodnik po zasobie archiwalnym, W. 1973; – Bazylow L., Polityka wewnętrzna caratu i ruchy społeczne w Rosji na początku XX w., W. 1966; Brykalska M., Aleksander Świętochowski, redaktor „Prawdy”, Wr. 1974; Chronologia stosunków międzynarodowych Polski. Cz. 1: 1918–1921, W. 1955, Cz. 2: 1922–1923, W. 1956; Feldman W., Dzieje polskiej myśli politycznej 1864–1914, W. 1933; Filarowa D., Inwentarz akt Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Pradze (1922) 1923–1939, W. 1974; Garlicka A., Proces o dyfamację, „Stolica” 1958 nr 21 s. 9; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, W. 1973; Juzwenko A., Rosja w polskiej myśli politycznej lat 1864–1918, w: Polska i jej sąsiedzi, W. 1975 s. 45, 46, 49; Kalabiński S., Tych F., Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja, W. 1976; Kmiecik Z., „Kraj” za czasów redaktorstwa Erazma Piltza, W. 1969; Kozłowski Cz., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Kukułka J., Francja a Polska po traktacie wersalskim (1919–1922), W. 1970; Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone, 1917–1919, W. 1966; Łukawski Z., Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wr. 1978; Myśliński J., Grupy polityczne Królestwa Polskiego w Zachodniej Galicji (1895–1904), W. 1967; Pajewski J., Wokół sprawy polskiej, Paryż–Lozanna–Londyn 1914–1918, P. 1970 (fot. po s. 48); Polonia wobec niepodległości Polski w czasie I wojny światowej, Wr. 1979; Sierpowski S., Stosunki polsko-włoskie w latach 1918–1940, W. 1975; Starnawski J., A. Mickiewicz w poezji polskiej i obcej, Wr. 1961 s. 588–92, 680; Szklarska-Lohmannowa A., Polsko-czechosłowackie stosunki dyplomatyczne w latach 1918–1925, Wr. 1967; Tokarzówna K., Fita S., Bolesław Prus, W. 1969; – Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1973–1974 I–III; Bolesław Prus. Materiały. Red. E. Pieścikowski, Wr. 1974, Arch. Liter., t. 19; Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, W. 1926; tenże, Upadek myśli konserwatywnej w Polsce, W. 1914; Dziennik Urzędowy MSZ RP, 1920 nr 1 s. 35, nr 3 s. 6, 1923 nr 1 s. 15, 1924 s. 135; Głowacki A. (Prus B.), Listy, W. 1959; Günther W., Pióropusz i szpada, Paryż 1963; Kasprowicz J., List do E. Piltza, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 5: 1966 z. 1 s. 194–5; tenże, Wrocławska korespondencja…, Wyd. T. Mikulski i Z. Sypulanka, „Pam. Liter.” 1961 nr 2 s. 427–522; Krzywoszewski S., Długie życie, W. 1947 I 35, 98, 125–6, 129, 147–9, 204, 237, 255; Milewski H., Siedemdziesiąt lat wspomnień, P. 1930; Monitor Polski, 1921 nr 101 s. 2, nr 113 s. 1; Nieznane listy B. Prusa do E. Piltza, [Wyd.] Z. Kmiecik, „Przegl. Human.” 1967 nr 3 s. 151–2; Orzeszkowa E., Listy zebrane, Wyd. E. Jankowski, Wr. 1954–8, 1967, 1976 I–IV, VI, VIII; Peretz A., Lat 55. Rzeczy, ludzie, refleksje, „Nasz Przegl.” 1930 nr 29 s. 5; Ptaszycki S., Z moich wspomnień znad Newy, w: Z murów Św. Katarzyny, W. 1933 I; Schimitzek S., Drogi i bezdroża minionej epoki, W. 1976; Seyda M., Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty, P. 1927–31 I–II; Sienkiewicz H., Dzieła, T. 46: Korespondencja, II, Wyd. J. Krzyżanowski, W. 1951; Świętochowski A., Liberum veto, Wyd. S. Sandler i M. Brykalska, W. 1976 I–II; Tommasini F., Odrodzenie Polski, W. 1928; Wysocki A., Tajemnice dyplomatycznego sejfu, W. 1974; Zaleski A., Towarzystwo warszawskie, W. 1971; – „Dzien. Petersburski” 1912 nr 644; „Kur. Pol.” 1919 nr 184 s. 2, nr 189 s. 2, nr 209 s. 2; „Kur. Warsz.” 1929 nr 355 wyd. poranne s. 4–5 (Helvius), wyd. wieczorne s. 10, nr 356 s. 17, nr 357 wyd. wieczorne s. 13, nr 358 wyd. poranne s. 3; „Świat” 1930 nr 1 s. 5 (S. Krzywoszewski, fot.); „Tydzień” 1930 nr 1 s. 14; – AAN: Akta Erazma Piltza, Archiwum Paderewskiego, sygn. 1605 (Piltz E., Fakty i dokumenty, dotyczące mej działalności politycznej za czas od 1882 do 1924 r.); B. Jag.: Skirmunt K., Moje wspomnienia, (rkp. 9493 III) s. 3, 33, 34, 37, 40, 89–91; IBL PAN w W: Kartoteka bibliogr.; – Informacje siostrzenicy P-a Zofii Marconi z Warszawy.
Alina Szklarska-Lohmannowa